Av Bjørn Egil Flø

Når eg hevdar at post-modernismen har fått for stor tyngde i den rådande retorikken kring norsk bygdeutvikling meinar eg ikkje at bønder, bygdeutviklarar eller bygdeforskarar er post-modernistar. Det eg hevdar er at postmoderne teori har gjort noko med oss, den har gjort noko med korleis me betraktar det rurale – altså korleis me ser på bygdene og dermed også for kva rolle bygdene våre har fått tildelt. Det er nett denne gjennomslagskrafta og implikasjonane dette har for grendene som uroar meg.

Dette er ei uro som seniorforskar Jostein Vik ved Norsk senter for bygdeforsking tydelegvis ikkje delar. I ein kronikk i Nationen laurdag 7. november, og i eit innlegg her på bloggen den 15. november, går han i debatt med mine to innlegg «Vondtet i norsk bygdeutvikling» (Syn og Seg nr 3, 2009) og ”Middelklassebygda” (Dagen Næringsliv 1. oktober 2009). Han argumenterar for at sidan berre fem prosent av bøndene driv med produksjon av mjuke ostar så eksisterar det ingen retorikk med referanse til post-modernismen i bygdeutviklinga. Men sjølv om bøndene ikkje kastar seg på trenden betyr ikkje det at trenden ikkje finst, det fortel einast at det sunne bondevitet finst. Slik sett har nok bygdeutviklarar og prosjektmakarar noko å lære av norske bønder.

Vik erkjenner ganske enkelt ikkje at det eksisterar tendensar til varedanning, eller kommodifisering som akademikarane gjerne likar å kalle det, kring om i dei norske grendene. Han ser ikkje at satsinga på småskala nisjeproduksjon og marknadsføringa av grendene som attraktive bustadar for hippe kontraurbanistar og flyktige turistar har nokon ulemper. Det verkar ikkje som han ser at det teoretisk sett kan eksistere ulemper heller. Rådet frå Vik, slik eg les han, er berre; meir av same sorten. …

Uansett må eg få lov å takke Jostein Vik for at han tek imot min invitasjon til debatt. For det fyrste er dette er ein viktig debatt som no kanskje kan sige inn her heime. For det andre gjev det meg eit høve til å presisere kva eg tidlegare har skrive. For ein ting har Vik rett i; eg har skote frå hofta i mine to tidlegare innlegg, men det er ikkje det same som at eg har bomma.

Varedanninga, eller det å framstille og å skulle selje grendene og det rurale som ei vare, kom som ein konsekvens av det den mangeårige redaktøren for det vitskaplege tidsskriftet Journal of rural studies, Paul Cloke¹, kallar ”det kulturelle skiftet” i bygdesosiologien. Eit skift som fylgde i kjølvatnet av moderniteten vert det hevda². Det kom ein gong kring midten på 90 talet og vart introdusert av det britiske ruralsosiologimiljøet med geografen Keith Halfacree³ i spissen. Inspirert av den franske kultursosiologen og post-modernisten Jean Baudrillard⁴, som antyder at symbolikken er i ferd med å få forrang framfor materialiteten, tok bygdesosiologifaget inn over seg sosial-konstruktivismen. Me såg med andre ord ei vitskapleg vending i bygdesosiologien. Frå mesta utelukkande å ha vore opptatt av materielle faktorar vart det skapt ein bygdesosiologi som fekk auka interesse for omgrep som meiningsinnhald, identitet og representasjon. Og etter kvart som det vitskaplege miljøet tok opp i seg desse omgrepa fekk dei også gjennomslag i bygdeutviklingsarbeidet.

Eg registrerar at Vik ikkje greier å lese dette ut av det eg har skrive, men vel å tolke meg slik at eg skulle meine at han og andre bygdesosiologar er ihuga post-modernistar. Det lyt eg ta på mi eiga kappe og prøve å vere meir presis og mindre flåkjefta i framtida. Det endrar likevel ikkje på det faktum at postmodernismen sitt inntog i bygdesosiologifaget har hatt implikasjonar på norsk bygdeutvikling generelt og på bygdene våre spesielt.

I praksis har det gitt seg utslag i at det rurale, eller det landlige om du vil, vert nytta som effektar i marknadsføringa av symbolprodukt tett knytt til den urbane middelklasseelite sine interesser. Også sjølve bygda kan seiast å verte marknadsført som ei vare og lagt ut for sal i bitar til flyktige shopparar av den rurale idyll. Bøndene og dei rurale tilbydarane skal ”pakke inn” produkta sine i stadeigne miljøvennlege symbol. Maten skal transformerast frå å vere ei vare meint for å metta folk til no å vere fylt med innhald som natur og kultur⁵. I festtalane snakkar statsrådane om eit ”sug i markedet”⁶. Økonomar og marknadsforskarar ber på lovnaden om gevinstar for dei som evnar å legge meirverdiar til produkta⁷. For dei som hevdar å kjenne marknaden er det ”vanskelig å ikke få en ’før flodbølgen’ følelse når en analyserer markedet”⁸.

Eg registrerar at Vik meinar at eg ”tegner et altfor ensidig negativt bilde av økonomien i de tilleggsnæringene norske bønder driver med”. La meg då få presisere at økonomien i desse næringane ikkje er nemnt med eitt einaste ord i nokon av mine to innlegg. Når Vik likevel nemner det kjenner eg ei gnagande uro om at det kanskje kan vere verdt å sjå nærare på nettopp økonomien. Representerar desse nye symbolproduserande aktivitetane ei nemneverdig timelønnsforbetring for bønder og bygdefolk? Eller er me berre i ferd med å skape fleire ikkje-berekraftige næringar innan ein landbrukssektor som nett leitar etter måtar å bøte på manglande inntekter? Er det eigentleg einast våre eigne ønskjer om distingverande symbolprodukt som vert stetta?

Uansett er det skapt ein ny retorikk, ein retorikk som gjev vind i segla for symbolprodukta. Stemninga i dei agrare grendene er snudd, vert det sagt. Og der den ikkje vill snu av seg sjølv skal den snuast. Reklamefolk, bygdeforskarar og konsulentar har vorte reisande i bygdeoptimisme og ruralt gladbodskap. Næroset på Ringsaker har utnemnt seg sjølv til fristat og teke merkevarenamnet ’Lucky Næroset’ og har gjort seg landskjende med fjernsynssendte jippoar om fantasi og humor i bygdeutviklinga. Og på Vestlandet har ei gruppe strilar gått saman frå sirklane kring ’Humørbonden’ Geir Styve, og laga ’Humørbygda’ med eigen ’Humør¬vimpel’ og det heile. Og kven veit? Personleg meinar eg det tykkjest fornuftig å tru at det verkar, men likevel ufornuftig å late vere å reflektere over konsekvensane det kan ha.

Det er nett det som er mitt poeng, me treng å stoppe opp å tenke. Me treng å reflektere kring konsekvensane dette fører med seg for bygdene våre. Me treng å stille spørsmål om kva det gjer med dei som bur i grendene når ein til stadigheit skal gjere seg lekker for det urbane blikk. Me treng ei pause i kommodifiseringa av dei norske bygdene og spørje om dette er rette vegen å gå. Me treng å slakke vår iver etter å selje bygde-Noreg og reflektere kring konsekvensane det har både for forholdet mellom bygdefolk og for bygdene i mellom.

Bjørn Egil Flø

Kronikken har stått på trykk i Nationen den 17. november 2009

Notar
__________________

¹ Cloke, P. (2006). Conceptualizing rurality. P. Cloke, T. Marsden & P. H. Mooney (red.), I Handbook of Rural Studies. London: Sage Publications.
² Bell, M. M. (2007). The two-ness of rural life and the ends of rural scholarship. Journal of Rural Studies, 23(4), 402-415.
³ Halfacree, K. H. (1993). Locality and social representation: Space, discourse and alternative definitions of the rural. Ibid., 9(1), 23-37, Halfacree, K. H. (1995). Talking about rurality: Social representations of the rural as expressed by residents of six English parishes. Journal of Rural Studies, 11(1), 1-20.
⁴ Baudrillard, J. (1983). Simulations. New York: Semiotext(e).
⁵ Jacobsen, E. (2003). Mat som diskurs. E. Jacobsen, R. Almås & J. P. Johnsen (red.), I Den politiserte maten. Oslo: Abstrakt forlag.
⁶ Sponheim, L. (2003). Tale for Den nasjonale kongress for økologisk landbruk. Upublisert manuskript, Hamar.
⁷ Reinert, E. S. (1997). Det tekno-økonomiske paradigmeskift – konsekvenser for norsk distrikts- og ressursbaserte næringer (No. 1/97): Norsk investorforum.
⁸ Jensen, T. Ø. (2003). Hva hindrer moderne norske forbrukere å velge økologisk? Kritisk blikk på markedsføring og distribusjon. T. Cottis (red.), I Den nasjonale kongress for økologisk landbruk 2003. Elverum: Høgskolen i Hedmark.